De afgelopen dagen is veel te doen geweest om een wetsvoorstel dat moet regelen dat opsporingsambtenaren (‘politieagenten’) die tijdens de uitoefening van hun functie geweld gebruiken niet meer automatisch verdacht worden van een strafbaar feit. Het wetsvoorstel wordt veelvuldig gelinkt aan actualiteiten omtrent politiegeweld over de grens. Denk met name aan de dood van George Floyd, waar ik het in mijn vorige post over heb gehad. Er is inmiddels ook een petitie te ondertekenen met als titel: ‘Stop het legaliseren van politiegeweld’. Is dat inderdaad de strekking van het wetsvoorstel of ligt het iets genuanceerder?
Het wetsvoorstel (officieel: wetsvoorstel 34.641 – Geweldsaanwending opsporingsambtenaar) is in 2016 (!) ingediend door de minister van Veiligheid en Justitie en beoogt de rechtspositie van agenten die geweld hebben gebruikt te verbeteren. De achterliggende reden is dat de maatschappij van agenten vraagt een stap vooruit te doen wanneer de rest van ons een stap achteruit doet. Stel je een vechtpartij in een kroeg voor. Persoon A en B raken in een hevige discussie en A slaat B al snel op zijn kaak. De vechtpartij loopt uit de hand en de politie moet ingrijpen. Jij en ik mogen in zo’n situatie geen geweld gebruiken. Politieagenten mogen volgens hun geweldsinstructie (die is neergelegd in de Politiewet en de Ambtsinstructie) wel geweld gebruiken (mits er geen andere opties meer zijn en het geweld in verhouding staat tot het incident). Agenten trainen hier regelmatig op en hebben dus een bijzondere positie in de maatschappij. We verwáchten immers ook van de politie dat zij ingrijpen bij een incident. Maar wat als zij hier te ver in doorslaan?
Op dit moment kunnen politieagenten door het Openbaar Ministerie vervolgd worden voor reguliere strafbare delicten zoals genoemd in het Wetboek van Strafrecht (mishandeling, doodslag, etc.). Met dit wetsvoorstel wordt een tweede mogelijkheid toegevoegd, namelijk (ook) vervolging voor het overtreden van de geweldsinstructie. In de geweldsinstructie is geregeld wanneer en onder welke voorwaarden de politie geweld mag gebruiken. Komt de wet erdoor, dan wordt er een artikel toegevoegd aan het Wetboek van Strafrecht. In (het beoogde) artikel 372 Sr wordt strafbaar gesteld: “de ambtenaar aan wiens schuld het te wijten is dat hij het in zijn geweldsinstructie bepaalde schendt, als dit (1) enig lichamelijk letsel, (2) zwaar lichamelijk letsel of (3) de dood ten gevolge heeft.” De strafdreiging is respectievelijk één jaar gevangenisstraf, twee jaren en drie jaren gevangenisstraf. (Noot voor juristen: dit is bijzonder, gelet op het feit dat het WvSr op dit moment nog geen culpoos delict kent waarbij de culpa niet gericht is op het gevolg. De vraag werpt zich op of het niet juist drempelverlagend werkt voor een vervolgingsbeslissing als het OM geweldgebruik kan toetsen aan een culpoze strafbaarstelling…)
Wat?! Kan een agent dan nog maar 3 jaar krijgen voor moord of doodslag? Nee, zo zit het dus niet. De belangrijkste wijziging is dat politieagenten niet vanaf het begin worden gezien als verdachte, maar dat eerst onderzoek naar de context van het geweldsincident wordt gedaan. De wet moet ervoor zorgen dat eerst wordt onderzocht of het ingrijpen proportioneel oftewel binnen de regels van de geweldsinstructie was. Indien dit het geval is, is er geen probleem. Indien dat niet het geval is kan vervolgd worden voor ofwel het (beoogde) nieuwe artikel 372 Sr, ofwel voor een regulier strafbaar delict indien sprake is van opzet. Als er opzet in het spel is en een agent dus buiten (het boekje van) de geweldsinstructie heeft gehandeld, kan hij net als nu worden vervolgd en zwaarder worden bestraft dan met de instructie in dit wetsvoorstel.
Het wetsvoorstel beoogt dus (absoluut?) niet dat een politieagent vrijuit gaat wanneer hij (onnodig en/of excessief) geweld heeft gebruikt. Van legaliseren van politiegeweld is geen sprake. Wél van het niet meer automatisch aanmerken van een agent als verdachte wanneer er geweld is gebruikt én van het toevoegen van een nieuw artikel in het Wetboek van Strafrecht dat speciaal is ingericht op politieagenten.
Overigens: de eerste aanzet van dit wetsvoorstel dateert aldus van 22 december 2016. Het wetsvoorstel is vervolgens gewijzigd en op 29 oktober 2019 in stemming gebracht. 147 van de 150 Tweede Kamerleden stemden toen in met het wetsvoorstel. Sindsdien ligt het wetsvoorstel bij de Eerste Kamer, waar het aankomende dinsdag wordt besproken. Het is dus niet zo dat het wetsvoorstel direct in verband kan worden gebracht met buitensporig politiegeweld van de afgelopen weken. Bovendien kan de Eerste Kamer het wetsvoorstel niet wijzigen naar aanleiding hiervan, maar alleen verwerpen of aannemen zoals ze het kreeg aangeleverd. Wat ermee gebeurt horen we dus snel.
#factsbeforefeelings
