“Advies Hoge Raad: geen vervolging ministers toeslagen-affaire”
Zo kopten o.a. de NOS en het AD afgelopen vrijdag.
Het kabinet is gevallen, een handvol ministers en staatssecretarissen was al opgestapt, maar van een strafrechtelijk onderzoek naar de toeslagenaffaire is vooralsnog geen sprake. En nu adviseert ook de Procureur-Generaal (hierna: PG – ‘juridisch adviseur’) van de Hoge Raad tégen strafrechtelijke vervolging.
Hoe zit dit? Waarom wordt er zo moeilijk gedaan over strafrechtelijke vervolging? Het kabinet is niet voor niks gevallen, toch? Zijn er dan geen strafbare feiten gepleegd?
In deze blog geef ik tekst en uitleg.
Eerst even de basis. Als er sprake is van een redelijk vermoeden van schuld, kan in beginsel worden overgegaan tot vervolging. Normaal gesproken ligt die beslissing bij het Openbaar Ministerie. Die is daar echter niet toe verplicht. Dit wordt ook wel het opportuniteitsbeginsel genoemd. Van vervolging kan worden afgezien “op gronden aan het algemeen belang ontleend” zodat alle beschikbare capaciteit optimaal wordt ingezet. Simpel gezegd: niet ieder minuscuul feit wordt vervolgd zodat tijd wordt overgehouden voor de serieuzere zaken.
Het vervolgen van ministers, staatssecretarissen en Kamerleden ligt echter iets ingewikkelder. Voor dergelijke ‘ambtsmisdrijven’ bepaalt art. 119 van de Grondwet dat de regering of de Tweede Kamer de PG (die ‘juridisch adviseur’ dus – hoofd van het parket bij de Hoge Raad) opdracht moet geven om tot vervolging over te gaan. Niet het Openbaar Ministerie. Als zo’n opdracht eenmaal is gegeven moet de PG meteen vervolging instellen, waarna (evt.) berechting zal plaatsvinden ten overstaan van een speciaal forum aangewezen door de Hoge Raad bestaande uit 10 (!) leden. Let op: zo’n vervolgingsopdracht is nog nooit verstrekt.
De gedupeerden van de toeslagenaffaire hebben bij mondde van hun advocaat mr. Vasco Groeneveld begin dit jaar aangifte gedaan tegen een aantal (oud-)ministers en staatssecretarissen. Voordat de regering of de Tweede Kamer besluit om de opdracht te geven tot vervolging over te gaan doet de PG onderzoek naar aanknopingspunten voor strafrechtelijk onderzoek. De uitkomsten van dit onderzoek wordt gepresenteerd aan de Minister van Justitie en Veiligheid, waarna het aan de regering is om de vervolgingsbeslissing te nemen. Dat de regering opdracht zal geven tot vervolging van haar eigen bewindslieden lijkt onwaarschijnlijk, maar ook de Tweede Kamer kan die opdracht dus geven.
De uitkomst van het oriënterend onderzoek is afgelopen vrijdag gepubliceerd. De PG, Jos Silvis, adviseert géén strafrechtelijk opsporingsonderzoek te laten verrichten. Hoewel de toeslagenaffaire een gevolg is van wettelijke tekortkomingen waarbij ouders in het systeem tegen grote problemen aan konden lopen betekent dat volgens de PG niet meteen dat daarbij ook strafbare feiten zijn gepleegd.
Immers:
1. Bewindslieden zijn politiek verantwoordelijk voor politieke beslissingen, dus de ruimte om de bewindslieden voor diezelfde gedragingen strafrechtelijk te vervolgen moet beperkt worden opgevat.
2. In de aangifte wordt steeds verwezen naar het rapport Ongekend onrecht van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) en de verhoren die daarvoor zijn verricht. Het werk van die commissie is echter grotendeels onbruikbaar in een strafrechtelijke procedure.
3. Aangezien de bestuursrechter de kinderopvangtoeslag-besluiten niet als onrechtmatig heeft bestempeld, is moeilijk om te stellen dat de bewindspersonen wel wisten dat deze strijdig waren met de wet.
Kortom, het lijkt – ondanks de vreselijke gevolgen van de toeslagenaffaire – vooralsnog onwaarschijnlijk dat bewindslieden hiervoor strafrechtelijk zullen worden vervolgd. Om in de woorden van de PG te spreken: “In een systeem van parlementaire democratie hoort de politieke verantwoording voorop te staan”. Het is dus eerst aan jou en mij om rechter te spelen op 15, 16 en 17 maart!
Meer lezen?
